Historia wódki. Czy to naprawdę typowo słowiański alkohol?

Wódka to trunek, który od lat gości w polskich domach. Za czasów PRLu była dostępna tylko na kartki, dziś można ją kupić praktycznie w każdym sklepie. Historia wódki sięga jednak dużo dalej – już nasi przodkowie lubowali się w jej rozgrzewających i rozweselających właściwościach. Kto wynalazł wódkę i kiedy po raz pierwszy znalazła się ona na naszych stołach?

Historia wódki. Jak to się wszystko zaczęło?

Historycy nie są pewni co do tego, kto wymyślił wódkę. Pierwsze ślady pochodzą jednak z tzw. pasa wódki, czyli krajów takich jak Polska, Rosja, Ukraina i Białorusa, a także rejonów bałtyckich i skandynawskich. Choć dziś alkohol ten jest popularny na całym świecie, to właśnie tam na stałe wrósł w lokalną kulturę. 

Pod koniec XIV wieku kupcy z Republiki Genui sprowadzili do Rosji wino. Ówczesny rząd uznał go za szkodliwy napój i wprowadził zakaz jego importu do kraju. Niedługo potem odkryto jednak, że alkohol można wytwarzać także z pszenicy i żyta – w ten sposób powstała pierwsza wódka. Najstarsza pisemna wzmianka o wódce pochodzi z polskiego rękopisu z 1405 roku. 

Na początku wódka była bardzo niskiej jakości, w dużej mierze ze względu na brak odpowiednich metod oczyszczania. Wiele zmieniło się w momencie, gdy na carskim tronie zasiadła Katarzyna II, znana także jako Katarzyna Wielka. Poświęciła ona więcej uwagi produkcji alkoholu i pozwoliła wytwarzać go nawet w szlacheckich majątkach. Dzięki temu szybko wynaleziono metodę filtrowania przy pomocy węgla drzewnego. W efekcie jakość trunku znacznie wzrosła, a na carski dwór trafiała już tylko najlepsza wódka. 

Choć wódka zdobywała sobie wielu zwolenników w naszych stronach, w świat ruszyła dopiero po I wojnie światowej. Wtedy też koloniści zawieźli trunek do Ameryki Północnej. 

W zachodnich krajach produkcja wódki na szerszą skalę ruszyła dopiero podczas II wojny światowej. W budowaniu nowych zakładów przodowało USA, choć skład i metoda produkcji ich napoju nieco różniły się od polskiej czy rosyjskiej. W Stanach Zjednoczonych królowała wódka z ziemniaków lub nawet kukurydzy. 

Z czasem trunek ten dotarł również w inne części świata, a dziś pije się go praktycznie wszędzie. 

Kto wymyślił wódkę?

Rzetelne wskazanie tego, kto wynalazł wódkę, byłoby dość trudnym zadaniem. Jedna z legend głosi, że dokonał tego mnich Izydor z Monasteru Czudowskiego, który sporządził przepis na ten popularny napój. Miał on rzekomo posiadać wyjątkową wiedzę i narzędzia gorzelnicze, które pozwoliły mu na stworzenie zupełnie nowego trunku. Nie ma jednak historycznych dowodów, na podstawie których można byłoby to przypisać właśnie jemu. 

Tytuł wynalazcy „wina chlebowego” – jak kiedyś nazywano wódkę – przypisują sobie zarówno Polacy, jak i Rosjanie. Niestety, prawdopodobnie nigdy nie dowiemy się tego, kto był pierwszy. Niezależnie od tego, zarówno polska wódka, jak i rosyjska водка mają dziś wielu miłośników na całym świecie. 

Jak powstaje wódka, czyli o procesie wytwarzania „polskiego” trunku

W dzisiejszych czasach wódkę produkuje się w zupełnie inny sposób niż jeszcze kilkaset lat temu. Do jej destylowania najczęściej wykorzystuje się sfermentowane ziarna ryżu, żyta, pszenicy, kukurydzy, a nawet owoców. Proces wymaga także odpowiedniej ilości wody, drożdży i mąki słodowej. Ta ostatnia działa jako składnik aktywny, który pomaga przekształcić skrobię w cukier. Drożdże z kolei żywią się cukrem, który następnie fermentowany jest w alkohol. 

Jak zrobić wódkę – w dużym uproszczeniu? W pierwszej kolejności podgrzewa się ziarna wraz z wodą i słodem. Wysoka temperatura powoduje fermentację cukrów, a ciecz odparowuje – w ten sposób powstaje zacier. Po wpompowaniu go szczelnie zamkniętej kadzi dodaje się drożdże i pozostawia na kilka dni, by całość mogła ulec fermentacji. 

Na koniec pozostaje ważny element – oczyszczanie wódki. By osiągnąć dobrą jakość, trunek powinien być destylowany przynajmniej trzykrotnie. 

Jakie są rodzaje wódek?

Wódka może dzielić się na niezliczone rodzaje, w zależności od składników, sposobu wykonania i wielu innych aspektów. Same „czyste” mogą być np. wyborowe lub luksusowe. Większość ludzi wyróżnia jednak dwa konkretne typy – wódkę zwykłą i smakową. 

Wódki zwykłe

Zwykłą wódkę najczęściej produkuje się z 95% alkoholu. Do niektórych wyższej jakości odmian wykorzystuje się mocniejszy spirytus, np. 96,5%. Czysta wódka to najprostszy – ale nie najmniej wyszukany – trunek. Składa się on z mieszanki 40% alkoholu etylowego i 60% wody. W napoju mogą też znaleźć się niewielkie ilości zanieczyszczeń, jednak ich odsetek w dobrze wydestylowanej wódce będzie niski.

Popularne powiedzenie mówi: „jeśli wódka Ci smakuje, to znaczy, że masz problem”. W przypadku „czystej” jest to poniekąd prawda – sama w sobie nie ma ona smaku. Pijemy ją z innych powodów lub wykorzystujemy jako bazę dla wielu drinków. 

Wódki smakowe

Choć mogłoby się wydawać, że jest to trend ostatnich lat, historia wódki smakowej sięga daleko wstecz. Kiedyś tylko w Polsce produkowano ponad 100 różnych gatunków tego trunku. Szczególną popularnością w naszym regionie cieszyły się napoje owocowe na bazie alkoholu. 

Jednak to dzięki Rosjanom smakowa wódka powędrowała na zachód. Dostrzegli oni zapotrzebowanie na amerykańskim rynku i wprowadzili tam swoje produkty. Lokalni gorzelnicy podchwycili trend i bardzo szybko go skopiowali, przez co ten rodzaj wódki stał się prawdziwym hitem wśród Amerykanów. 

Polska wódka – czy naprawdę jest najlepsza?

To, jaka jest najlepsza wódka, jest oczywiście kwestią gustu. Nie można jednak nam, Polakom, odmówić sporego wkładu w rozwój tego rynku. Klasyczna czysta wódka nie każdemu przypadnie do gustu. Dlaczego polscy gorzelnicy stworzyli całą paletę smaków, a każdy z nich znalazł swoich wiernych zwolenników. 

Mamy kultową wiśniówkę, która przez swój zwodniczy słodki smak położyła na łopatki już niejednego pijaka. Jest też orzechówka, baza dla wielu słynnych drinków. Pigwówka to popularny dodatek do jesiennej herbaty. Nie wspominając już cytrynówkach, miętówkach czy wódkach limonkowych – lista jest naprawdę długa!

Czy więc polska wódka jest najlepsza? Trudno to stwierdzić. Wybór jednak jest na tyle szeroki, że spośród dziesiątek smaków z pewnością znajdziesz coś dla siebie. 

A jaka jest Twoja ulubiona wódka? Jeśli jeszcze nie wiesz, eksperymentuj – oczywiście z rozsądkiem i umiarem!